Wolfhart Pannenberg

---

Życiorys

Wolfhart Pannenberg przyszedł na świat w rodzinie urzędniczej, której członkowie pozostawali obojętni religijnie. Jego chrzest miał miejsce w Kościele luterańskim, jednak w dzieciństwie nie uczestniczył w życiu religijnym. W okresie II wojny światowej, w przeciwieństwie do wielu rówieśników, udało mu się uniknąć śmierci na froncie wschodnim, w rezultacie czego został wzięty do niewoli przez Brytyjczyków.

6 stycznia 1945 roku, obserwując zachód słońca, Pannenberg doświadczył niezwykłego przeżycia duchowego, które skłoniło go do głębszych poszukiwań. By zrozumieć to doświadczenie, postanowił zagłębić się w prace wybitnych myślicieli oraz teologów. Znaczący wpływ na jego rozwój miał jego nauczyciel literatury, który będąc członkiem Kościoła Wyznającego w czasach nazistowskich, inspirował go do poszukiwań intelektualnych. Z czasem doszedł do przekonania o prawdziwości chrześcijaństwa, co miało kluczowe znaczenie dla jego przyszłości.

W roku 1947 Pannenberg rozpoczął swoje studia filozoficzne i teologiczne na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie. W latach 1948–1949 kontynuował naukę na Uniwersytecie w Getyndze pod okiem Nicolaia Hartmanna. Następnie studiował w Bazylei u Karla Bartha oraz Karla Jaspersa, a od 1951 roku na Uniwersytecie w Heidelbergu, gdzie uczył się pod kierunkiem Karla Löwitha oraz uczestniczył w wykładach prowadzonych przez Günthera Bornkamma, Petera Brunnera i Gerharda von Rada. W tym miejscu, w 1953 roku, uzyskał doktorat za pracę poświęconą nauce Dunsa Szkota o predestynacji, napisaną pod opieką Edmunda Schlinka. Dwa lata później habilitował się na podstawie rozprawy dotyczącej roli analogii w teologii zachodniej.

Od 1955 roku Pannenberg rozpoczął pracę jako wykładowca na Uniwersytecie w Heidelbergu. W latach 1958–1961 pełnił funkcję profesora teologii systematycznej w Kirchlichen Hochschule w Wuppertalu, gdzie kształcił się również Jürgen Moltmann. Kolejnym przystankiem w jego karierze było zatrudnienie na Uniwersytecie w Moguncji, gdzie pracował w latach 1961-1968. W 1968 roku zajął katedrę w nowo powstałym Wydziale Teologii Ewangelickiej na Uniwersytecie w Monachium, gdzie także pełnił rolę dyrektora Instytutu Teologii Ekumenicznej i Fundamentalnej. Jako profesor wizytujący wykładał między innymi na Uniwersytecie w Chicago (1963), Uniwersytecie Harvarda (1966) oraz w Claremont School of Theology (1967). Po przejściu na emeryturę w 1994 roku, pozostawał aktywny w środowisku teologicznym.

Przez okres od 1975 do 1990 roku Pannenberg był członkiem Komisji „Wiara i Ustrój” przy Światowej Radzie Kościołów, reprezentując Kościół Ewangelicki w Niemczech. W roku 1954 wziął ślub z Hilke S. Schütte, co stanowiło istotną część jego osobistego życia.

Myśl teologiczna

Wolfhart Pannenberg, teolog znany z głębokiego zaangażowania w umysłowe badania, stał się jedną z kluczowych postaci teologicznych XX wieku. W Heidelbergu był członkiem grupy studenckiej, która z biegiem czasu przekształciła się w tzw. „koło Pannenberga”. Z intensywnych debat i dyskusji w obrębie tej grupy powstała wspólna praca zatytułowana „Offenbarung als Geschichte”, czyli „Objawienie jako historia”. W tej publikacji Pannenberg przedstawił swoją nowatorską koncepcję objawienia w formie siedmiu tez dogmatycznych.

Choć Pannenberg miał silny wpływ na sobie Bartha oraz jego teologię Słowa Bożego, potrafił nie zgodzić się z jego poglądami, zwłaszcza w kwestii odrzucenia idei teologii naturalnej. Uważał, że separacja teologii od historii była poważnym błędem. Jego zdaniem objawienie ma miejsce w kontekście historycznym, zwłaszcza podczas kluczowych wydarzeń w dziejach Izraela, jak również w życiu oraz działaniach Jezusa Chrystusa, szczególnie w odniesieniu do jego zmartwychwstania. Pannenberg podkreśla, że nie można oddzielać „Jezusa historii” od „Chrystusa wiary”, co uczynił Rudolf Bultmann. Dla Pannenberga zmartwychwstanie nie jest jedynie kwestią rezultatu wiary, aby chrześcijanie mogli być zamkniętą grupą wyłącznych znawców, lecz jest to historyczna rzeczywistość, odzwierciedlająca się w świadectwach osób mających dostęp do materiałów dotyczących tego wydarzenia.

Ponieważ źródła historyczne mogą być poddawane wątpliwościom, sama pewność zmartwychwstania nie jest dostępna tylko za pomocą dowodów; jedynie wiara jest gwarantem tej prawdy. Chociaż wiara nie jest sprzeczna z dowodami, wykracza ona ponad nie. Pannenberg twierdzi, że objawienie jako takie, wpisane w historię, zrealizuje się dopiero na końcu dziejów, co oznacza, że ludzkość pozna pełnię prawdy w zakończeniu dnia. Ta idea nadaje teologii Pannenberga charakter eschatologiczny, aczkolwiek nie należy rozumieć tego w kontekście całkowitego zaciemnienia – bowiem zmartwychwstanie stanowi antycypację końca czasów.

W swoim dziele „Grundzüge der Christologie” Pannenberg bada różnicę pomiędzy dwiema szkołami myślenia w chrystologii: „chrystologią odgórną” i „chrystologią oddolną”. W pierwszym przypadku badania rozpoczynają się od boskości Syna Bożego, podczas gdy Pannenberg składa nacisk na drugą metodę, która zaczyna się od człowieczeństwa Jezusa z Nazaretu. Wierzy, że zmartwychwstanie stanowi dowód jego boskości, potwierdzając prawdziwość wszystkich przyznawanych mu godności. Wcielenie traktuje jako wynik, a nie jako punkt wyjścia chrystologii.

W latach 70. jego zainteresowania przesunęły się i zaczęły obejmować relacje pomiędzy teologią a naukami przyrodniczymi. Prace te stanowią rozwinięcie wcześniejszego zainteresowania historią jako kontekstem dla teologii. Pannenberg podjął także analizę myśli Pierre’a Teilharda de Chardina, dostrzegając, że chociaż teologia i nauka są odrębne, to jednak mogą być wobec siebie komplementarne. Krytycznie podchodził do samodzielnego stanowiska Bartha, który uznawał naukę za całkowicie neutralną względem przesłania chrześcijańskiego na temat stworzenia. Pannenberg zauważył, że takie podejście prowadzi do umniejszenia opisanego stanu rzeczy doznawanego przez ludzi, jak i ukazywanego przez współczesną naukę.

Z kolei w swoich pismach z końca lat 60. Pannenberg akcentował pozytywne aspekty sekularyzacji, dostrzegając w niej wyraźne korzyści, wynikające z reformacji, które to polegały na oswobodzeniu życia z pod wpływu Kościoła. Jednakże z biegiem lat jego poglądy stały się bardziej krytyczne wobec sekularyzacji, dostrzegając niekorzystne efekty religijnego wycofania się w sferę prywatną i subiektywną. Uważał, że chrześcijaństwo powinno podejmować dialog o prawdzie obiektywnej; aby to osiągnąć, konieczne jest oparcie argumentacji na antropologii. Teologia chrześcijańska powinna być otwarta na wnioski płynące z nauk humanistycznych oraz badań empirycznych, dokonując ich krytycznego przyswojenia. Pomimo że antropologia nie może dostarczyć dowodów na istnienie Boga czy zasadność religii, może jednak przyczyniać się do obalenia ateistycznych twierdzeń o zbędności religii w ludzkim życiu.

Nagrody i odznaczenia

Wolfhart Pannenberg, znany teolog, otrzymał szereg prestiżowych nagród i odznaczeń, które zwracają uwagę na jego wkład w dziedzinę nauki i sztuki. Oto niektóre z nich:

• 1987: Krzyż Zasługi I Klasy,
• 1993: Bawarski Order Zasługi,
• 1995: Bawarski Order Maksymiliana za Naukę i Sztukę,
• Doktoraty honoris causa:
• Uniwersytetu w Glasgow (1972),
• Uniwersytetu w Manchesterze (1977),
• Uniwersytetu w Dublinie (1979),
• Uniwersytetu w St Andrews (1993),
• Uniwersytetu w Cambridge (1997),
• Papieskiego Uniwersytetu Comillas (1999).

Publikacje (wybór)

Wolfhart Pannenberg to wybitny teolog, którego prace miały znaczący wpływ na współczesną myśl teologiczną. Poniżej przedstawiamy wybór ważniejszych publikacji, które ukazują jego bogate dorobek intelektualny.

• Praca wspólna: Offenbarung als Geschichte, Göttingen 1961,
• Was ist der Mensch? Die Anthropologie der Gegenwart im Lichte der Theologie, Göttingen 1962,
• Tłumaczenie polskie: Kim jest człowiek?, Paryż 1978,
• Grundzüge der Christologie, Gütersloh 1964,
• Grundfragen systematischer Theologie, Göttingen 1967,
• Thesen zur Theologie der Kirche, München 1970,
• Christentum und Mythos. Späthorizonte des Mythos in biblischer und christlicher Überlieferung, Gütersloh 1972,
• Gottesgedanke und menschliche Freiheit, Göttingen 1972,
• Tłumaczenie polskie: Idea Boga i ludzka wolność. W: Człowiek, wolność, Bóg, Kraków 1995,
• Wissenschaftstheorie und Theologie, Frankfurt 1973,
• Gegenwart Gottes. Predigten, München 1973,
• Ethik und Ekklesiologie. Gesammelte Aufsätze, Göttingen 1977,
• Die Bestimmung des Menschen. Menschsein, Erwählung und Geschichte, Göttingen 1978,
• Anthropologie in theologischer Perspektive, Göttingen 1983,
• Christliche Spiritualität: theologische Aspekte, Göttingen 1986,
• Metaphysik und Gottesgedanke, Göttingen 1988,
• Tłumaczenie polskie: Metafizyka a idea Boga. W: Człowiek, wolność, Bóg, Kraków 1995,
• Systematische Theologie, T. I–III, Göttingen 1988/1991/1993,
• Theologie und Philosophie. Ihr Verhältnis im Lichte ihrer gemeinsamen Geschichte, Göttingen 1996,
• Problemgeschichte der neueren evangelischen Theologie in Deutschland. Von Schleiermacher bis zu Barth und Tillich, Göttingen 1997,
• Beiträge zur systematischen Theologie, T. I-III, Göttingen 1999/2000,
• Freude des Glaubens. Predigten, München 2001,
• Beiträge zur Ethik, Göttingen 2004.

---

Oceń: Wolfhart Pannenberg

---