Friedrich Gilly

---

Życiorys

Friedrich David Gilly pochodził z rodziny pruskich hugenotów, będących w pełni oddanymi tradycjom architektonicznym. Jego ojciec, David Gilly, był znanym architektem i to właśnie on zainspirował swojego syna do podjęcia kariery w tym zawodzie, zabierając go już jako dziecko na służbowe podróże związane z budowami. To z pewnością miało istotny wpływ na jego rozwój artystyczny. W 1788 roku, w wieku zaledwie 16 lat, Friedrich przybył do Berlina, aby kształcić się w klasie architektonicznej na renomowanej Akademii Sztuk Pięknych.

Podczas nauki w Berlinie, Gilly miał zaszczyt uczyć się pod okiem znakomitych nauczycieli architektury, takich jak Friedrich Becherer oraz Carl Gotthard Langhans. W toku swojej edukacji zdobywał również umiejętności rysunkowe od Christian Bernharda Rode, Johann Christoph Frisch, Johann Meil oraz Daniela Chodowieckiego i Johann Gottfried Schadow. Z kolei praktyczne aspekty budownictwa poznawał pod okiem takich mistrzów jak Langhans, Philipp Bouman oraz Friedrich Wilhelm von Erdmannsdorff.

W 1790 roku Gilly miał okazję towarzyszyć tajnemu radcy budowlanemu Heinrichowi Augustowi Riedlowi w podróży, w trakcie której poznawał budownictwo wodne w Westfalii i Holandii. Kolejny rok był dla niego czasem pracy nad realizacją Stadtvogtei, czyli miejskiej kancelarii w Berlinie.

Szkice architektury średniowiecznej

W 1794 roku rozpoczął współpracę ze swoim ojcem, odbywając podróże badawcze po Prusach Wschodnich i Zachodnich. Jednym z owoców tych wojaży były romantyczne szkice zamku w Malborku, które podsuneły swoisty dokument architektury średniowiecznej i miały wpływ na renesans architektury ceglanej w północnych Niemczech. Dziesięć jego rysunków zostało wystawionych w 1795 roku w Berlinie i spotkały się z ogromnym zainteresowaniem, prowadząc do ich publikacji przez Friedricha Fricka w latach 1799-1803 w formie akwatinty.

Projekt pomnika Fryderyka Wielkiego

W 1796 roku ogłoszono konkurs na pomnik Fryderyka Wielkiego, w którym brało udział sześciu architektów, w tym Gilly. Jego projekt, inspirowany świątynią dorycką, zdobył uznanie i był uważany za znakomicie zaplanowane dzieło. Zakładał budowę Partenonu na ośmiokątnym placu, do którego prowadziły schody. Projekt obejmował dwie brązowe płaskorzeźby przedstawiające Fryderyka, a przed świątynią miał się znajdować łuk triumfalny z kwadrygą oraz obeliski. Choć pomysł nigdy nie został zrealizowany, zapoczątkował nowe nurty w klasycyzmie niemieckim.

Rysunki Gilly’ego inspirowały młodych architektów, takich jak Leo von Klenze, oraz skłoniły Karla Friedricha Schinkela do wyboru kariery architektonicznej. Schinkel stał się uczniem Gilly’ego oraz jego ojca, a ich więzi doprowadziły do założenia biura architektonicznego Privatgesellschaft junger Architekten. Gilly wpływał na nowych architectów również przez swoją prywatną szkołę budownictwa w Berlinie.

Dalsza kariera

W 1797 roku Gilly został naczelnym inspektorem budowlanym na dworze, a dzięki stypendium od Fryderyka Wilhelma II miał możliwość odbycia podróży po Wielkiej Brytanii, Francji oraz Niemczech Południowych i Austrii. Niestety, z powodu wydarzeń politycznych nie udało mu się odwiedzić Włoch, ale jego wyprawy przyniosły wiele cennych rysunków i notatek, które zebrano w publikacji zatytułowanej Sammlung nützlicher Aufsätze und Nachrichten.

Gdy Gilly powrócił w 1798 roku do Berlina, stał się profesorem Akademii Budowlanej, ucząc optyki i perspektywy. W tym samym roku ożenił się z Ulrique Wilhelmine Marie Hainchelin. Jego wkład w architekturę obejmował również przygotowanie projektu teatru w Königsbergu, który zrealizowano w tym samym roku, a także projekty dla poznańskiego teatru oraz narodowego teatru w Berlinie.

Friedrich Gilly zmarł na gruźlicę w wieku zaledwie 28 lat podczas kuracji w Karlsbadzie. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu, gdzie na jego nagrobku znajduje się poniższy napis:

Tu spoczywa rozłączony z ojczyzną i licznymi przyjaciółmi, ulubieniec Niebios i ludzi, artysta najszlachetniejszy; w którym przenikała się pełnia geniuszu z czystością prawdziwego smaku i harmonii wewnętrznej pięknie wykształconej duszy, sztuka z życiem, Friedrich Gilly urodzony 16 lutego 1771 zmarły 3 sierpnia 1800. Ci, którym jego śmierć odbiera piękno życia, poświęcili tu jemu w przygnębiającej oddali ten pomnik wiecznego bólu i wiecznej miłości.

Choć zaledwie kilka projektów Gilly’ego zostało zrealizowanych za jego życia, jego wpływ na architekturę i pozostawione po nim szkice architektoniczne miały trwałe znaczenie, w tym również liczne projekty wnętrz, mebli i ornamentów.

Wybrane dzieła

Wśród najważniejszych osiągnięć Fryderyka Gilly’ego można wyróżnić kilka kluczowych projektów, które znacząco wpłynęły na architekturę i urbanistykę swojej epoki.

• 1796 – projekt pomnika Fryderyka Wielkiego,
• 1798–1800 – mennica w Berlinie (wspólnie z Heinrichem Gentzem),
• około 1800 – mauzoleum Karla Georga Heinricha von Hoyma w Brzegu Dolnym, które obecnie jest ruiną,
• 1800 – projekt Teatru Narodowego w Berlinie.

---

Oceń: Friedrich Gilly

---