Kościół św. Jana Ewangelisty w Szczecinie

---

Historia

Kościół św. Jana Ewangelisty ma bogatą historię, sięgającą swoich początków na Pomorzu. Franciszkanie, przybyli z Westfalii, dotarli do Szczecina około roku 1240. To właśnie dla nich książę pomorski Barnim I ufundował najpierw drewniane zabudowania klasztorne oraz mały ceglany kościół, który znajdował się w pobliżu murów miejskich. W XIV wieku, pomiędzy latami 1320 a 1400, budowla została znacznie rozbudowana, przybierając formę trzynawowej hali z wirydarzem i klasztorem oraz chórem składającym się z trzech przęseł.

Jak wskazują badania dendrochronologiczne przeprowadzone w 2008 roku, belki więźby dachowej korpusu kościoła pochodziły z drzew ściętych zimą 1368/69, zatem to właśnie w roku 1369 lub najpóźniej w 1370 roku zrealizowano tę część konstrukcji. Sam korpus nawowy budowano w latach 1350-1360. W 1410 roku do kościoła dobudowano kaplicę ku czci Najświętszej Marii Panny, a w XV wieku powstało dodatkowe dziesięć kaplic, które umiejscowiono między szkarpami.

Rok 1525 to moment, kiedy franciszkanie opuścili Szczecin, a klasztor przekształcił się w przytułek dla ubogich. Po reformacji, w większości parafianie oraz duchowni przyjęli nauki Lutra, co sprawiło, że kościół stał się ewangelicki, a jego status trwał aż do 1945 roku. W drugiej połowie XVI wieku budynki klasztorne zamieniono na szpital św. Jana, pozostawiając kościół w funkcji religijnej.

W 1678 roku, podczas szwedzkiego najazdu, kościół został przekształcony w kwaterę dla wojska. W ciągu następnych lat, w roku 1702 przeszedł remont, a następnie, w latach 1806-1813, w obrębie okupacji francuskiej, posłużył jako magazyn żywności. Kolejnym okresem intensywnych prac konserwatorskich były lata 1834-1837, ale w XIX wieku kościół musiał zostać zamknięty z powodu bardzo złego stanu technicznego. Budowla zapadła w długi okres nieremontowania, grożąc zawaleniem; do dziś można zauważyć, że niektóre filary są wyraźnie odchylone od pionu.

Dzięki pracom konserwatorskim przeszłym w latach 20. i 30. XX wieku, które były wynikiem badań niemieckiego historyka prof. Hugo Lemckego, kościół uniknął zniszczenia. Po zakończeniu prac zabezpieczających przez pewien czas spełniał rolę hali targowej oraz magazynu rekwizytów teatralnych. Wspomniane stare zabudowania klasztorne zostały rozebrane w drugiej połowie XIX wieku.

Po zakończeniu II wojny światowej kościół nie był wykorzystywany. Władze miejskie przekazały budynek kościołowi 15 grudnia 1956 roku, a księża pallotyni przejęli go 16 czerwca 1957 roku. W latach 1957-1958 odbył się kapitalny remont, który objął wnętrze obiektu. Prace obejmowały tynkowanie wnętrz, co pozwoliło na odsłonięcie gotyckiej konstrukcji oraz figuralnych dekoracji na wspornikach, jak również fragmentów późnogotyckich malowideł. Kościół został poświęcony 15 listopada 1959 lub 24 listopada 1957 roku. 17 marca 1974 roku erygowano parafię pw. św. Jana Ewangelisty.

Na miejscu rozebranego klasztoru, na starych fundamentach, powstały nowe zabudowania klasztorne według projektu dr inż. arch. Stanisława Latoura, co było możliwe dzięki staraniom ks. proboszcza Stanisława Świerczka.

Architektura

Świątynia, o której mowa, charakteryzuje się halową konstrukcją, pozbawioną ambitu. Zamiast wieży wyróżnia ją niezwykła sygnaturka, która znajduje się pomiędzy prezbiterium a korpusem. Interesujący jest układ prezbiterium, który jest jednonawowy oraz składa się z trzech przęseł, zwieńczony siedmioboczną formą. Tego rodzaju rozwiązania architektoniczne można napotkać w wczesnogotyckich katedrach we Francji, co sugeruje, że mogły być one źródłem inspiracji dla tej budowli. Pomieszczenie oddziela od nawy łuk tęczowy, który kończy się wspornikami figuratywnymi.

Na zakończeniu prezbiterium znajduje się chór, który, mimo że jest niżej położony, ma zbliżoną wysokość do pozostałych części budowli, a jego nietypowy kształt sprawia, że rozszerza się ku końcowi. Warto zwrócić uwagę na zewnętrzną elewację, na której umieszczono fryz w kształcie winorośli. Dodatkowo, po bokach naw bocznych znajdują się rzędy płytkich kaplic, a trójkątne szczyty korpusu są zdobione sterczynami i blendami.

Wnętrze kościoła jest bogate w polichromie, które datowane są na XV i XVI wiek. Szczególne wartości artystyczne mają przedstawienia, takie jak chłopiec z herbem Szczecina (gryfem) i Maryja w mandorli otoczonej świętymi (I ćwierćwiecze XV w.), mistyczne zaślubiny św. Katarzyny (druga ćwierć XV w.), biskup przy ołtarzu (I ćwierćwiecze XVI w.) oraz ornamenty roślinne (II poł. XV w.). W ścianie kościoła umieszczono średniowieczne epitafium Henriciusa i Gertrudy Rabenstorpów z 1378 roku, a w prezbiterium odkryto gotycki fryz, również z motywem winnej latorośli.

Wnętrze obiektu zdobią liczne detale kamieniarskie, w tym wsporniki łuku tęczowego w kształcie mnichów oraz liczne płyty nagrobne, które przyciągają wzrok zwiedzających. Niestety, historyczne wyposażenie kościoła nie przetrwało. Główny ołtarz zaprojektowany został przez profesora Jana Piaseckiego z Poznania, zaś jego wykonanie przypisuje się Józefowi Murlewskiemu – prace nad nim miały miejsce w latach 60. XX wieku. Dodatkowe elementy wyposażenia prezbiterium, takie jak ołtarz soborowy, krzyż, ambona czy lichtarze, zostały zaprojektowane przez profesora Romualda Sołtysa.

Kościół może pochwalić się barokowymi organami, które pochodzą z drugiej połowy XVIII wieku i przybyły z Mazowsza. W 2009 roku świątynia otrzymała dotację z urzędu marszałkowskiego, przeznaczoną na konserwację oraz roboty budowlane. Kościół św. Jana Ewangelisty figuruje w rejestrze zabytków pod numerem A-801 z dnia 11 czerwca 1954 roku. W miejscu klasztoru, który został rozebrany w 1862 roku, zrealizowano nowoczesną zabudowę stylizowanych budynków parafialnych.

---

Oceń: Kościół św. Jana Ewangelisty w Szczecinie

---