Plac Orła Białego w Szczecinie

---

Historia

Przed II wojną światową

Obszar, na którym obecnie znajduje się plac Orła Białego, stanowił niegdyś centralny rynek średniowiecznego Górnego Miasta. W jego okolicy można było podziwiać Ratusz Górnego Miasta oraz Sukiennice. Już w 1306 i 1312 roku dokumenty wspominały o istnieniu rynku, który był określany łacińską nazwą forum novum. W północnej części XIV wieku pojawia się nowa nazwa – forum equorum, a w 1392 roku rynek zyskał miano Rossmarkt. W XVI wieku Sukiennice zostały zniszczone, a w ich miejsce powstały niewielkie kamienice. Dodatkowo, w miejscu ratusza usytuowano młyn kieratowy.

W czasach wojny trzydziestoletniej oraz po zajęciu miasta przez pruskie wojsko w 1713 roku, rynek uległ znacznemu zniszczeniu. Wkrótce po tym, ruiny zostały rozebrane, co umożliwiło rozpoczęcie budowy nowych obiektów. Zachodnia pierzeja rynku zyskała na znaczeniu wtedy, gdy wzniesiono Pałac Naczelnego Prezydenta Prowincji Pomorze, Filip Ottona von Grumbkowa, a także kilka innych kamienic. Można zauważyć, że 15 sierpnia 1732 roku na rynku odsłonięto Fontannę Orła Białego, która była uwieńczeniem nowego wodociągu.

W latach 1890–1891 na miejscu pałacu Grumbkowa, w który to pałac narodziła się Zofia Dorota Wirtemberska, późniejsza caryca Maria Romanowa, zbudowano nowoczesny neobarokowy budynek dla Towarzystwa Ubezpieczeniowego „National”, znany obecnie jako Pałac pod Globusem.

W latach 1910–1912 przeprowadzono wyburzenia części kamienic wschodniej pierzei, co umożliwiło wzniesienie w tym miejscu budynku domu towarowego Eisenwarenhandlung Trompetter & Geck. Niestety, podczas II wojny światowej, obszar placu zweryfikował swoje granice na skutek bombardowań, co spowodowało zniszczenie wielu kamienic z pierzei południowej i wschodniej. Tylko częściowo przetrwały zachodnia i północna pierzeja oraz wypalony szkielet wspomnianego domu towarowego, a także Fontanna Orła Białego, która została zasypana piaskiem dla ochrony przed dalszymi zniszczeniami.

Po II wojnie światowej

Po zakończeniu wojny, dawna nazwa rynku – Rynek Koński została zastąpiona nową, czyli plac Orła Białego. Teren placu został poszerzony o obszar zniszczonych kamienic wschodniej pierzei, natomiast inne parcele pozostawały niezabudowane przez dłuższy czas. Dopiero w początkowych latach lat 60. XX wieku na miejscu kamienic wschodniej pierzei zbudowano nowy blok mieszkalny. W tym samym czasie dawna kamienica domu towarowego Eisenwarenhandlung Trompetter & Geck przeszła odbudowę z przeznaczeniem na siedzibę Polmozbytu, przy czym budynek zyskał nowoczesny wygląd.

Na początku lat 90. XX wieku również wiele się zmieniło w zabudowie placu. Zrealizowano wówczas projekt w ramach, którego powstały: kamienica nr 4, według projektu S. Kondarewicza oraz blok spółdzielni mieszkaniowej „Student” zaprojektowany przez P. Zaniewskiego, który wzniesiono w północnej pierzei. W 1991 roku, na zieleńcu w południowej części placu zainstalowano Posąg Flory.

W marcu 2021 roku ogłoszono przetarg na projekt przebudowy placu, który wygrała pracownia Palmett.

Zabudowa

W analizowanej lokalizacji uwzględniono jedynie budynki, które są przypisane numeracją do placu. Szczegółowe informacje na temat każdej z konstrukcji zostały zebrane w poniższej tabeli.

Adres	Nazwa	Zdjęcie	Lata budowy	_	Opis
pl. Orła Białego 1	kamienica	_	_	_	Kamienica z okresu przedwojennego, znajdująca się na rogu placu oraz ulicy Łaziebnej. Do 1929 roku była siedzibą oddziału Allgemeine Elektricitäts-Gesellschaft. W latach 30. XX wieku przeszła przebudowę oraz rozbudowę wzdłuż ulicy Łaziebnej, stając się trzykondygnacyjnym, modernistycznym budynkiem z płaskim dachem.
pl. Orła Białego 2	Pałac „Pod Globusem”	_	1890–1891	_	Neobarokowy gmach uznawany za zabytek, wzniesiony dla Towarzystwa Ubezpieczeniowego „National” w latach 1890–1891. Aktualnie pełni funkcję siedziby rektoratu Akademii Sztuki.
pl. Orła Białego 3	Pałac Joński	_	XIX wiek	_	Klasycystyczny budynek z XIX wieku, który powstał na skutek przebudowy starszej kamienicy. Obecnie mieści siedzibę banku Pekao S.A.
pl. Orła Białego 4	kamienica	_	lata 90. XX wieku	_	Trzypiętrowa budowla z lat 90. XX wieku, zaprojektowana przez S. Kondarewicza.
pl. Orła Białego 5	kamienica	_	XVIII wiek	_	Dwupiętrowa kamienica, która została wzniesiona na początku XVIII wieku.
pl. Orła Białego 6–9	blok mieszkalny	_	lata 60. XX wieku	_	_
pl. Orła Białego 10	Budynek dawnego Polmozbytu	_	1910–1912	_	Budynek wybudowany jako dom towarowy Eisenwarenhandlung Trompetter & Geck w stylu secesyjnym, spalony podczas II wojny światowej. Odbudowany w stylu modernistycznym w latach 60. XX wieku, przeznaczony na siedzibę Polmozbytu.

Komunikacja miejska

Historia komunikacji miejskiej w Szczecinie sięga końca XIX wieku. W dniu 23 sierpnia 1879 roku uruchomiono pierwszą linię tramwajową, która łączyła Pogodno (Westend) z browarem przy ul. Staszica (Elysium), prowadząc przez plac Orła Białego (Roßmarkt). Nieco później, bo 16 października tego samego roku, rozpoczęła kursowanie druga linia tramwajowa, która przebiegała z Golęcina (Frauendorf) do ulicy Potulickiej (Lindenstraße).

Trasy obu linii były poprowadzone jezdnią po zachodniej stronie wspomnianego placu. Przez następne lata trasy linii ulegały różnym zmianom, co było nieodzowną częścią rozwoju komunikacji. W 1905 roku, tramwaje szczecińskie zyskały numery identyfikacyjne, a linie, które biegły przez plac Orła Białego, otrzymały numery 4 i 7. Od około 1912 roku linia numer 7 przestała kursować przez ten plac, a linia numer 4 funkcjonowała tam aż do dramatycznych wydarzeń z nocy z 20 na 21 kwietnia 1943 roku.

Wszystko zmieniło się podczas ulicznych nalotów bombowych, które zniszczyły wiele fragmentów starego miasta, w tym sieć trakcyjną tramwajów. W ten sposób zakończyła się epoka komunikacji miejskiej na placu Orła Białego. Co więcej, po zakończeniu II wojny światowej nie podjęto decyzji o odbudowie tramwajowych linii na Starym Mieście.

Dziś, jedyną pamiątką po tramwajach, które niegdyś przejeżdżały przez plac Orła Białego, jest ozdobna rozeta do mocowania sieci trakcyjnej, która do tej pory znajduje się na budynku numer 5. To jedyny ślad, który przypomina o bogatej historii tramwajów w Szczecinie.

---

Oceń: Plac Orła Białego w Szczecinie

---