Plac Grunwaldzki w Szczecinie

---

Historia

Historia tego miejsca sięga lat sześćdziesiątych XIX wieku, kiedy to zaprezentowano pierwszy projekt urbanizacji obszaru, który dzisiaj znamy jako Plac Grunwaldzki. Autorem koncepcji był James Hobrecht, znakomity architekt i planista, który specjalizował się w systemach wodociągowych oraz kanalizacyjnych. Kluczowym celem planu było przekształcenie i rozwój Szczecina w kierunku północno-zachodnim, oraz stworzenie sprawnego połączenia pomiędzy ówczesnym śródmieściem Szczecina, znanym dziś jako Stare Miasto, a rozwijającą się ekskluzywną dzielnicą Westend, obecnie znaną jako Łękno.

Kolejnym ważnym trakcją w tej okolicy była aleja, która miała łączyć strefy nadodrzańskie z Nowym Turzynem, dzisiaj prostą północną częścią Turzyn. W planach przewidziało się także budowę reprezentacyjnego placu na skrzyżowaniu tych dwóch głównych alei, które dzisiaj mają nazwy Papieża Jana Pawła II oraz Marszałka Piłsudskiego.

Jednakże, pomimo długotrwałych negocjacji z wojskiem, które zarządzało tym obszarem, plany nie mogły być wprowadzone w życie. Ostatecznie, dopiero w nadchodzącej dekadzie, Szczecin przestał być twierdzą, co otworzyło drogę do dalszego rozwoju miasta. W dniu 31 marca 1874 roku, podczas posiedzenia Rady Miasta, przedstawiono pomysły rozwoju, które bazowały na koncepcji Hobrechta, z uwzględnieniem modyfikacji opracowanych przez nadburmistrza R. Burschera oraz miejskiego radcę budowlanego K. Kruhla. Sukcesywnie poprawki dostosowano do wzorów urbanistycznych, które Georges Haussmann zastosował w Paryżu; Hobrecht zainspirował się głównie Londynem w swoich projektach.

Ostateczna budowa Placu Grunwaldzkiego miała miejsce pod koniec lat 80. XIX wieku, na terenach zlikwidowanego w 1884 roku Fortu Wilhelma. Plac początkowo funkcjonował jako plac Kościelny Westend, a później znany był jako Plac Cesarza Wilhelma. Prace budowlane reprezentacyjnych kamienic trwały do początków XX wieku i odbywały się w dominującym stylu eklektycznym. Niestety w 1944 roku, w wyniku bombardowań alianckich, zniszczeniu uległy kamienice na narożnikach placu, w sąsiedztwie ulic Śląskiej, Generała Ludomiła Rayskiego oraz Marszałka Józefa Piłsudskiego. Część zdobień, które przetrwały te zniszczenia, również uległa zniszczeniu w następnych latach.

W 1945 roku, Plac Grunwaldzki stał się jednym z pierwszych miejsc zamieszkałych przez polską ludność przybyłą do Szczecina. W dniu 13 września 1949 roku, obszar ten posłużył jako plener do krótkometrażowego filmu „Jak zmusiliśmy energię elektryczną do pracy”, który koncentrował się na historii elektryczności, a w scenie końcowej przez plac przejeżdżał tramwaj konny po torach tramwajowych.

Rok 1964 przyniósł nowe zmiany – na obszarach zdobytych po usunięciu gruzów dawnych kamienic zbudowano dwa ośmiopiętrowe wieżowce według projektu Tadeusza Ostrowskiego oraz jeden czteropiętrowy blok. Warto zaznaczyć, że w dniu 15 lipca 1945 roku, w 535. rocznicę bitwy pod Grunwaldem, nadano placowi oficjalną polską nazwę. Tablicę z nową nazwą odsłonił pierwszy polski prezydent Szczecina, Piotr Zaremba.

Kalendarium zmian nazwy placu

Okres obowiązywania	Obiekt
1864–1877	Westend Kirchplatz
1877–1945	Kaiser-Wilhelm-Platz
od 1945	plac Grunwaldzki

Projektant placu

Po zakończeniu II wojny światowej w Polsce w popularnych publikacjach oraz przewodnikach turystycznych zaczęła krążyć teza, jakoby Plac Grunwaldzki oraz cały układ gwiaździsty miasta Szczecin były dziełem francuskiego urbanisty, Georges’a Haussmanna, znanego z dziewiętnastowiecznej rewitalizacji Paryża. Ten pogląd wynikał z zauważalnych podobieństw w urbanistyce pomiędzy Szczecinem a Paryżem. Decydenci ówczesnego okresu nie obalali tej tezy, ponieważ korzystała ona na prestiżu Szczecina, zarówno z ambicjonalnego, jak i polityczno-ideologicznego punktu widzenia; władze uznawały francuskiego projektanta za bardziej renomowanego niż niemieckiego.

W rezultacie, przekonanie to zakorzeniło się tak głęboko w świadomości mieszkańców, że można je odnaleźć w amatorskich publikacjach do dziś. Jednak z aktualnych badań wynika, że Georges Haussmann nie był faktycznie odpowiedzialny za projektowanie gwiaździstych placów Szczecina. Mimo to, prawdziwym jest, że projekty urbanistyczne w Szczecinie wykazywały inspirację paryskimi rozwiązaniami – podobnie, jak wiele innych miast europejskich w tamtym czasie, które czerpały pomysły z paryskiej urbanistyki, szczególnie w okresie, gdy Paryż był uznawany za centrum europejskiej kultury pod koniec XIX wieku.

Urbanistyka

Plac Grunwaldzki w Szczecinie stanowi ważny punkt komunikacyjny, z którego zbiegają się pasy jezdni z ośmiu stron. W tym miejscu krzyżują się takie arterie jak: al. Jana Pawła II, al. Piłsudskiego, która stanowi część drogi wojewódzkiej nr 115, a także ulice: Rayskiego i Śląska.

Warto zwrócić uwagę, że plac ten jest obsadzony starodrzewem, wśród którego znajdują się rzadkie odmiany, takie jak budleja oraz krzewy cisowe. Obecna nawierzchnia jezdna, która została wykonana z asfaltu, zastąpiła dawny bruk, podczas gdy nawierzchnia piesza pokryta jest kostką brukową. Lampy oświetlające ten obszar to zarówno standardowe latarnie uliczne, jak i mniejsze lampy rozmieszczone w strefie pieszej.

Mniejsze lampy wyróżniają się wizerunkiem gryfa umieszczonym na stopce, co dodaje unikalnego charakteru temu miejscu. Współczesne oświetlenie oraz nawierzchnia, które możemy podziwiać dzisiaj, zostały zainstalowane w latach 90. XX wieku, w trakcie ostatniego remontu placu, który przypomniał wygląd lamp z lat 30. XX wieku.

Zabudowa

Na placu Grunwaldzkim w Szczecinie znajduje się znacząca architektura, którą warto poznać. Poniżej przedstawiamy szczegółowy opis wybranych budynków przylegających do tego znanego miejsca.

Adres	Zdjęcie	Lata budowy	_	Opis
pl. Grunwaldzki 1–2, 3–4	_	1963–1965	nie	Dwa ośmiopiętrowe bloki mieszkalne zbudowane w latach 60. XX wieku według projektu architekta Tadeusza Ostrowskiego, powstały w miejscu zniszczonych kamienic w czasie II wojny światowej. Na parterze bloku nr 1–2 znajdowała się niegdyś księgarnia „Rolnicza”, a w bloku nr 3–4 m.in. sklep „Eldom” z artykułami gospodarstwa domowego.
al. Jana Pawła II 12	_	koniec XIX w.	nie	Kamienica z końca XIX wieku w stylu eklektycznym. Jest to trzypiętrowy budynek o różnorodnej elewacji z wykuszami. W przeszłości frontowy wykusz był zwieńczony dwiema kopułami i trójkątnym szczytem, który nie przetrwał do dzisiejszych czasów. Budynek posiada dwa wejścia: od ul. Piłsudskiego oraz al. Papieża Jana Pawła II. Po II wojnie światowej w obiekcie działała przychodnia lekarska, a w 2004 roku został sprzedany, a w 2005 przeprowadzono remont elewacji i stolarki.
al. Jana Pawła II 41	_	1895	nie	Narożna kamienica, która powstała w 1895 roku w stylu eklektyczno-secesyjnym. Fasada od strony placu Grunwaldzkiego posiada trzyosiowy wykusz z półkopułą oraz trójkątnym szczytem. Narożnik budynku wieńczy wieżyczka z spiczastym hełmem, a elewacja od al. Jana Pawła II zdobiona jest dwoma wykuszami z półkopułami przy ozdobnych trójkątnych szczytach. Kamienica, która przetrwała II wojnę światową, poddana została gruntownemu remontowi pod koniec lat 70. XX wieku.
al. Jana Pawła II 42	_	1898	tak	Trzypiętrowa kamienica z poddaszem w stylu eklektycznym, zbudowana w 1898 roku według projektu J. Sommenstuhla. Elewacja od pl. Grunwaldzkiego ma czteroosiowy wykusz zakończony szczytem, ozdobiony gzymsami i motywami roślinnymi. Niektóre dekoracje, jak rzeźby we wnękach czy wieżyczki, uległy zniszczeniu. Elewacje od ul. Śląskiej i al. Jana Pawła II mają mniejsze wykusze zakończone trójkątnymi szczytami, które dziś nie istnieją. Na parterze mieściła się apteka, która obecnie również funkcjonuje, zachowując część przedwojennego wyposażenia.
ul. Śląska 38	_	koniec XIX w.	tak	Trzypiętrowa kamienica w stylu eklektycznym z dachem dwuspadowym, zbudowana na przełomie XIX wieku. Elewacja od ul. Śląskiej ma dwa dwuosiowe wykusze z ozdobnymi szczytami. Narożnik kamienicy to wykusz z ośmiobocznym hełmem. Czteroosiowa fasada od placu Grunwaldzkiego zwieńczona jest trójkątnym gzymsem. Po II wojnie światowej na parterze działał Czechosłowacki Ośrodek Kultury, a od 1976 roku kamienica jest wpisana do rejestru zabytków. Remont dachu przeprowadzono na początku XXI wieku.
ul. Rayskiego 16	_	koniec XIX w.	nie	Narożna kamienica o trzech kondygnacjach, zbudowana w stylu eklektycznym. Elewacja od ulicy Rayskiego ma dwa trójosiowe wykusze z ozdobnymi szczytami. Front budynku jest siedmioosiowy, gdzie głównym elementem jest wykusz z trójkątnym szczytem i kopułą. Balkony z kutymi balustradami znajdują się pomiędzy wykuszami na stronie Rayskiego oraz po obu stronach wykuszu od strony placu Grunwaldzkiego. Kamienica przez pewien czas była siedzibą przedsiębiorstwa Tramwaje i Autobusy Miasta Szczecina po 1945 roku.

Komunikacja miejska

Tramwaje elektryczne mają długoletnią historię w Szczecinie, a pierwsza jednotorowa trasa, która biegła przez ówczesny Kaiser-Wilhelm-Platz, została zbudowana w 1897 roku. Ta linia łączyła plac Szarych Szeregów z Dworcem Głównym. W 1904 roku do istniejącej trasy dodano drugi tor, co umożliwiło zwiększenie liczby kursów. Już wkrótce po otwarciu, w 1905 roku, linia przeszła numerację i zaczęto ją oznaczać jako linia numer 4, która przebiegała z Arndtplatz do Cap Cherie/Tiergarten. W 1927 roku, celem poprawy warunków ruchu, torowisko tramwajowe zostało przeniesione na środek placu.

W obliczu zniszczeń spowodowanych II wojną światową, w końcu 1944 roku funkcjonowanie linii nr 4 zostało zawieszone. Jednak po wojnie, gdy Szczecin znalazł się pod polską administracją, w listopadzie 1945 roku tramwaje powróciły na plac Grunwaldzki, a linia nr 4 znów rozpoczęła kursy. W latach 1957–1960 plac Grunwaldzki był częścią trasy tramwajowej linii wspomagającej D. Z kolei nocne linie tramwajowe 4N zainicjowano w końcu lat 50. XX wieku.

W 1973 roku, w wyniku likwidacji centralnych torowisk, na placu zaczęły kursować tramwaje linii dziennych nr 1 i nr 5 oraz nocnych 1N i 5N. Zimą 1976 roku uruchomiono linię nr 11, łączącą Stocznię Remontową z Pomorzanami przez plac Grunwaldzki, a w 1985 roku dołączyła linia nr 12. Po remoncie torowiska tramwajowego, który nastąpił w 1992 roku, zakupione nowe rozwiązania zapewniły odpowiedni standard obsługi. Niestety, z końcem zimy 1996 roku zlikwidowano nocne linie tramwajowe 1N, 4N i 5N, a w 2015 roku, po 110 latach, zniknęła z placu Grunwaldzkiego linia tramwajowa nr 4.

Obecnie

Na placu można znaleźć aktualnie kilka linii tramwajowych:

• 1 od ulicy Potulickiej do pętli Osiedle Zawadzkiego,
• 5 od pętli Krzekowo do pętli Stocznia Szczecińska,
• 11 od pętli Ludowa do Pomorzan,
• 12 od pętli Pomorzany do Dworca Niebuszewo.

W centralnej części placu znajdują się dwa przystanki tramwajowe o nazwie „plac Grunwaldzki”. W skład transportu miejskiego wchodzą również linie autobusowe:

• 70, kursująca od dworca kolejowego Szczecin Główny do Urzędu Miasta Szczecin,
• 523, biegnąca od ulicy Wiszesława do ulicy Cukrowej,
• 524, odbywająca się od zajezdni autobusowej w Policach do pętli Pomorzany Dobrzyńska,
• 531, prowadząca z Krzekowa na Osiedle Bukowe.

Dodatkowo, przy jednym z narożników placu i ulicy Rayskiego, można zauważyć stację szczecińskiego roweru miejskiego Bike S.

Dawniej

Historycznie, tramwaj 4 kursował od ulicy Potulickiej do pętli Pomorzany, jednak trasa ta została zmieniona w 2014 roku, co wpisuje się w ciągłe dostosowywanie komunikacji miejskiej do potrzeb mieszkańców i turystów.

---

Oceń: Plac Grunwaldzki w Szczecinie

---