Łasztownia (Szczecin)

---

Historia

W okresie wczesnego średniowiecza wyspa nosząca nazwę Łasztownia miała znacznie skromniejsze rozmiary. Zaledwie niewielka kępa przybrzeżna, znajdowała się naprzeciwko obecnego Mostu Długiego, oddzielona od głównego nurtu Odry wschodnią stroną przez wąskie i niezbyt głębokie ramię wodne tej rzeki. Teren ten był w szczególności praktyczny dla transportu, stanowił bowiem dogodny punkt przeprawowy przez bagnisty obszar doliny Odry w obrębie wczesnośredniowiecznego Szczecina. To właśnie przez ten obszar prowadził najstarszy szlak komunikacyjny łączący wschodni brzeg rzeki z zachodnim. W 1283 roku miasto Szczecin nabyło omawianą wyspę. Z kolei w 1299 roku na Odrze zbudowano drewniany most, znany dzisiaj jako Długi. Dlatego układ drogi prowadzącej do Dąbia uległ wzmocnieniu poprzez nasyp z kamieni, co dało podstawy dla późniejszej nazwy tego traktu (niem. Gross Stein Damm, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „Wielka Kamienna Grobla”). Dzisiaj to ulica Gdańska.

Rozwój gospodarczy oraz urbanistyczny wyspy rozpoczął się w drugiej połowie XIII wieku, kiedy to związane było to z dynamicznym rozwojem portu handlowego zlokalizowanego pomiędzy mostami Długim i Kłodnym. W 1283 roku Łasztownia została nabyta przez miasto, co umożliwiło jej wykorzystanie na potrzeby portowe. Na wyspie utworzono składy towarów oraz spichlerze, a ponadto statki zaczęły pozbywać się balastu w tym rejonie. Z czasem budowano tu także drewniane pomosty oraz nabrzeża.

Historia nazwy wyspy oraz przebiegającej przez nią ul. Łasztowej ma swoje źródła w średniowiecznych terminach łacińskich, takich jak lastagium, lestagium, lastadium, które oznaczały ciężar ładunku (w języku niemieckim: Last, w języku francuskim: Lastage, a w angielskim: Lastage). W XIV wieku termin ten stał się jednostką ładunku okrętowego oraz miarą dla artykułów sypkich, obliczającą także wyporność statków. W miarę upływu czasu określenie to zaczęło obejmować całą wyspę.

Przyspieszony proces zabudowy rozpoczął się na małej wysepce, a budowa nowych obiektów rozprzestrzeniła się na kolejne obszary, przybywając do drogi prowadzącej do Parnicy, a nazwa „Łasztownia” dotarła na te nowe tereny. Już w XIV wieku cały obszar do Parnicy był nazywany Łasztownią, a sama główna droga przebiegająca przez wyspę przyjęła tą samą nazwę.

Rozbudowa na północ rozciągała się aż do ujścia Odry i miała miejsce podczas gdy Duńczycy wprowadzili podział nazw. Część, która odnosiła się do najstarszej części wyspy, to (niem.) Grosse Lastadie (Wielka Łasztownia), a pozostała część, ciągnąca się wzdłuż Odry w stronę Duńczycy, znana była jako (niem.) Kleine Lastadie (Mała Łasztownia). W dokumentach z 1325 roku używano pojęcia parva lastazia, a w 1411 roku upp der lutteken lastaden. Inne wydania obejmowały lastadla ante arborem (1325), lastidia circn arborem (1346), Unterbaum (1311), które odnosiły się m.in. do wydobycia drewna z omawianego terenu.

Ulica Grosse Lastadie

Początkowo, ulica Grosse Lastadie, w pierwotnej formie, biegła w kierunku Dąbia od przeprawy przez Odrę, w okolicach Obecnego Mostu Długiego, przez Międzyodrze, aż do przeprawy przez Regalicę. W miarę rozwijania gospodarczego terenu związanego z wysepką przy Moście Długim, nazwa Lastadie została przypisana drodze prowadzącej przez ten obszar. Równocześnie dokonano rozbudowy drogi do Parnicy.

Drewniane budowle zaczęły powstawać na tym terenie od przełomu XIII i XIV wieku, co sugeruje, że w 1308 roku zbudowano kościół pw. św. Gertrudy dla osady lokalnych mieszkańców oraz powstał tu szpital dla ubogich. Pierwotnie kościół był w formie drewnianej, a w 1450 roku przekształcono go w konstrukcję ryglową. Ludność osiedlająca się w okolicy to przeważnie robotnicy portowi, zwani tragarzami, a także wielu rybaków. Na początku była to głównie ludność słowiańska. Do XVI wieku zabudowa wzdłuż ulicy Grosse Lastadie sięgała do Parnicy, a w obszarach na tyłach tych budynków hodowano bydło. Otaczające miejsce obfitowało w ogrody, łąki oraz inne gospodarstwa związane z rolnictwem.

Wśród większych budynków, obok spichlerzy na zboże, magazynów soli i śledzi, skupionych wzdłuż Odry, wymienić można żurawia przeładunkowego, którego datowanie budowy nie jest jednoznaczne, chociaż jego istnienie potwierdzono dopiero w 1570 roku. Możliwe, że powstał znacznie wcześniej, o czym mówią źródła z XV wieku. Znajdował się tuż przy brzegu Odry, blisko Mostu Długiego.

Źródła ze sztychu Brauna i Hogenberga wskazują, że w pobliżu Mostu Długiego po wschodniej stronie Grosse Lastadie znajdował się skład smoły oraz miejskie cieślarstwo. Na przełomie XVI i XVII wieku miało miejsce zasypanie południowo-wschodniego ramienia wodnego Odry, co odcięło Łasztownię od Ostrowa Mieleńskiego. Północne ramię to także poddano zasypaniu w drugiej połowie XVII wieku, co Spowodowało, że Łasztownia przestała być wyspą w tradycyjnym rozumieniu.

Po przyłączeniu Szczecina do Prus (1721) nastąpił dynamiczny rozwój budowlany na Łasztowni, gdzie zbudowano szereg publicznych budowli oraz mieszkań. Wygląd ul. Łasztowej określa się jako kształt z tego okresu. Murowane obiekty zaczęły zastępować drewnianą zabudowę. Urbanistycznie, Grosse Lastadie przeszła korzystne przekształcenia z metodyczną zabudową parterową, maksymalnie jednopiętrową. W latach 1723-1726 na prawym brzegu Odry, tuż przy Moście Długim, powstał obiekt Packhof, gdzie mieściły się biura akcyzy.

Czasy powojenne

Była dawna ul. Grosse Lastadie, pełniąc rolę głównej drogi komunikacyjnej do portu, została pierwszą, która poddana została renowacji oraz uruchomieniu komunikacji miejskiej. Wśród najmniej uszkodzonych gmachów, które szybko były remontowane wymienić należy dawny Urząd Celny oraz kościół Chrystusa Króla, który stanowił siedzibę Komisariatu Portowego MO. Kościół św. Gertrudy został zabezpieczony przed dalszym zniszczeniem na koniec lat pięćdziesiątych.

Prace nad odbudową ulicy rozpoczęły się w latach sześćdziesiątych i związane były z modernizacją ul. Wielkiej oraz Gdańskiej, a także ul. Energetyków, daną nazwę nosi dziś dawna ul. Grosse Lastadie. Wprowadzono podział na dwie niezależne jezdnie z torowiskiem tramwajowym. Powstał również nowy Most Portowy, który wypierał dawny Most Żmogusa, poprowadzony obecnie wzdłuż ul. Gdańskiej. Ulica Energetyków przekształciła się w nowoczesną bezkolizyjną arterię, łączącą ul. Gdańską oraz Starym Miastem. Odnowiono również kościół św. Gertrudy, obecnie znany jako kościół św. Trójcy.

Dalsza zabudowa obejmowała gmach Portowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej oraz przedsiębiorstw gospodarki morskiej, a także powstał pawilon gastronomiczny „Bosmańska”. W latach sześćdziesiątych pojawił się ciekawy projekt dla Polskiej Żeglugi Morskiej, który niestety nie przeszedł do etapu realizacji. W połowie lat siedemdziesiątych ul. Energetyków została zintegrowana w budowanej Trasie Zamkowej w eastern junction. Ważnym był fakt, że w gmachu byłego urzędu celnego przy Moście Długim lokowały się instytucje związane z gospodarką morską, w tym: Przedsiębiorstwo Spedycji Międzynarodowej „C. Hartwig”, Żegluga Szczecińska, Rzeczoznawstwo i Kontrola Towarów w Międzynarodowym Handlu „Polcargo”, Urząd Celny, Zarząd Gospodarki Wodnej.

W ciągu ostatnich lat miejsce to zyskało popularność, co przyczyniło się do zainteresowania ze strony Teatru Kana. W 2006 roku zrealizowano tam spektakl plenerowy z niemieckim zespołem artystycznym ze Schloss-Broellin. W Łasztowni odbywa się również Genra Music Festival, a od 2014 roku w Starej Rzeźni działa Centrum Kultury Euroregionu Stara Rzeźnia.

W 2022 roku, w rejonie południowo-zachodnim Łasztowni (ul. Celnej 4), rozpoczęto budowę nowego osiedla apartamentowego. We wrześniu tego samego roku, nabrzeże, noszące wcześniej nazwę Rosyjskiego, zostało przemianowane na Nabrzeże Ukraińskie.

Natomiast 16 lipca 2024 roku, otwarto przystanek kolejowy Szczecin Łasztownia, zlokalizowany na Kępie Parnickiej, tuż za Mostem Zielonym prowadzącym w kierunku Łasztowni.

---

Oceń: Łasztownia (Szczecin)

---